بررسی:
عرفا فرمایش امام صادق را به صورت دستورالعمل قرار دادند چنانچه سعدالدین فرغانی در مشارق الدراری از بعضی مشایخ، نقل کرده که اجماع شیوخ بر این است که ارکان سلوک راه حق، این چهار است. لذا سهل گفته است: «تمام خیر در چهار خصلت جمع شده است: صمت و جوع و سهر و عزلت». ابوطالب مکّی در قوت القلوب نیز اینها را توصیه میکند و بعد از او ابن عربی رساله حلیة الابدال را در راستای این چهار اصل مینگارد. فیض کاشانی نیز در آثار خود مثل زاد السالک این امور را برای سالک ضروری میداند و پس از او شیخ حسین قلی همدانی این چهار را به صورت دستورالعمل به شاگردانش چنین توصیه میکند که «الحذر الحذر من القواطع الاربعة، کثرة الکلام و کثرة الطعام و کثرة المنام و کثرة المجالسة مع الانام و علیک بتقلیبها و تبدیلها بذکر الله الملک العلّام فی اللّیالی و الایّام و السّلام.»[1]
سید قاسم انوار در این باب گفته است:
صمت و جوع و سهر و عزلت و حزن مدام
درب توفیق گشاید به رخ جمله انام[2]
اصل این جمله کمالات بجز مرشد نیست
صدر صاحبدل کامل صفت بحر آشام
ابن سینا نیز بعد از تالیف قانون در اواخر عمرش زمانی که وارد همدان میشود و با باباطاهر و صوفیان مرتبط میشود برای این که نشان دهد وحدت رویه ای بین مسائل عرفانی و طبی هست رساله جودیه را که در واقع چکیده قانون و رهآورد سالها تجربیات خود و اطباء قبل بوده مینویسد و مطالبی که خیلی از اهمیت برخوردار بوده در آنجا تأکید و به سلاطین جهت حفظ سلامتیشان هدیه میکند در این رساله به مهمترین مسأله که فضولات باشد و برای حفظ سلامتی و رسیدن به سعادت لازم است توجه خاصی شده و آنچه عرفا به عنوان چهار حجاب بدان اشاره کردهاند شیخ الرئیس در طب بدان رسیده است. در واقع در پزشکی این چهار را برای سلامت و در تصوّف برای سعادت لازم میدانند. در آئین زرتشتی هم همان طور که مرحوم زین العابدین شیروانی (مست علیشاه) در ریاض السیاحة به آن تصریح کرده، مدار ریاضت را بر پنج چیز میدانند:
1- گرسنگی 2- خاموشی 3- بیداری 4- تنهایی 5- یاد یزدان.
روی هم رفته میتوان چنین بیان داشت که این پنجه جوانمردان همان ریاضت اسلامی است که از اسلام آدمی تا اسلام محمدی توصیه شده است و بازگشت تمام ریاضات اسلامی به این پنج قسم است.
مـردنت انـدر ریاضت زنـدگی است
رنـج ایـن تـن، روح را پایندگی است
هان ریاضت را به جان شو مشتری
چون سپردی تن به خدمت جان بری
5- « از برّندههای چهارگانه بر حذر باش، زیادی گفتار و زیادی خوراک و زیادی خواب و زیادی نشست و برخاست با مردم و بر تو باد به برگرداندن و تبدیل اینها به ذکر خداوند در شبها و روزها والسلام.»
6- این مصرع به صورت دیگر نیز نقل شده: « ناتمامان جهان را بکند کار تمام». اما با توضیحاتی که خواهد آمد میتوان گفت مصرع بالا مناسب است.
[ دوشنبه 94/2/7 ] [ 10:34 صبح ] [ فتیان ]
