اصول سلامت
سه اصل مهم هست که اگر انسان آنها را رعایت کند به اعتدال و سلامت خواهد رسید چنانچه با رعایت سه اصل یعنی عقاید حقه و اخلاق حسنه و اعمال صالحه به سعادت خواهد رسید. اما اصول سلامت عبارتند از: تنفس صحیح، تغذیه مناسب و تحرک لازم. بررسی این سه اصل و بیان ضرورت و فوائد و روش های کاربردی در آنها، بحثهای دامنه داری دارد که در این مختصر، مجال آن فراهم نیست ولی به طور مختصر قواعد کلی در آنها ذکر می شود تا راهگشای طالبان سلامت و سعادت باشد .
اصول تنفس صحیح:
1- باید هوا پاک باشد و از هوای آلوده باید پرهیز کرد. 2- باید تنفس، عمیق باشد و از تنفس سطحی پرهیز کرد. 3-باید تنفس، طولانی و کُند باشد و از تنفس تُند و سریع باید پرهیز کرد.
اصول تغذیه مناسب:
1- حلال باشد 2- طبیعی باشد 3- به اندازه نیاز باشد نه بیشتر و نه کمتر.
ضرورت مزاج شناسی
موضوع مهمی که قدمت طب سنتی را دارد و در بین انبیا بوده و به عنوان یکی از اصلی ترین مسائل برای حفظ تعادل محسوب می گردد بحث مزاج شناسی است. با توجه به بحث هایی که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت معلوم خواهد شد که هیچ مخلوقی نخواهد بود که دارای مزاج نباشد و اگر مزاج از حالت اعتدال خارج شود انواع بیماری ها و در آخر مرگ پدید خواهد آمد. در فرهنگ شیعه، مومن کسی است که در جسم و روح و عقل به اعتدال رسیده و آن را حفظ می نماید از همین روی بسیار لازم است که انواع مزاج و نشانه ها و راهکارهای اصلاح و تعدیل مزاج شناخته شود تا با تدابیر و تداوی های در نظر گرفته شده به سلامت و سعادت برسیم.
جای بسیار تأسف است که امروزه کمتر کسی پیدا می شود که با مزاج آشنایی داشته باشد و این در حالی است که قبلاً و در قرون گذشته شناختن مزاج مانند شناختن جنسیت بوده و کسی که مزاجش را نمی شناخته مثل کسی بوده که نمی دانسته که آیا جنسش مذکر است یا مؤنث. و این برای آنها جای بسی تعجب داشته اما امروز شاهد هستیم که از کسی که مزاج را می شناسد تعجب می کنند. این کجا و آن کجا؟ تو خود بخوان حدیث مفصّل از این مجمل.
طبایع اربعه
هر چیزی در عالم یکی از چهار حالت و کیفیت را می تواند داشته باشد که عبارتند از گرم و سرد و خشک و تر.
عناصر اربعه
چهار ماده هستند که تشکیل دهنده خلقت هستند که به آنها عناصر اربعه می گویند و عبارتند از: آتش، هوا، آب، خاک. مزاج آتش، گرم و خشک است. مزاج هوا، گرم و تر است. مزاج آب، سرد و تر است و مزاج خاک، سرد و خشک است. آتش از همه سبک تر است پس از آن هواست. پس از آن آب است و در آخر خاک است که از همه سنگین تر است.
مزاج
از ترکیب و اختلاط طبایع اربعه، مزاج پدید می آید که این مزاج می تواند مفرد یا مرکب باشد. در حالت مفرد، چهار مزاج پدید می آید که عبارتند از مزاج گرم، مزاج سرد، مزاج تر، مزاج خشک؛ و در حالت مرکب مزاج های زیادی از ترکیب طبایع اربعه به وجود خواهد آمد که مهمترین و شایعترین آنها چهار مزاج است: گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر، سرد و خشک. یک مزاج هم هست که در حالت تعادل طبایع اربعه به وجود می آید که به آن مزاج معتدل گویند که معمولا کُمّل اولیای الهی این مزاج را دارند.
می توان گفت که هر چیزی در نظام خلقت یکی از این حالات را دارد و دارای مزاج است از جمله می توان به این موارد اشاره کرد: عناصر اربعه، فصول، زمان، مکانها، خواب و بیداری، مزه ها، رنگها، بوها،گیاهان، حیوانات، عمر و سنّ مخلوقات، اعضای بدن، صداها، رفتارها، بیماریها و ...
1- مزاج عناصر اربعه:
چهار ماده هستند که تشکیل دهنده خلقت هستند که به آنها عناصر اربعه می گویند و عبارتند از: آتش، هوا، آب، خاک. مزاج آتش، گرم و خشک است. مزاج هوا، گرم و تر است. مزاج آب، سرد و تر است و مزاج خاک، سرد و خشک است. آتش از همه سبک تر است پس از آن هواست. پس از آن آب است و در آخر خاک است که از همه سنگین تر است.
2- مزاج فصول:
فصل بهار، گرم و تر است. فصل تابستان، گرم و خشک است. فصل پاییز، سرد و خشک است و فصل زمستان، سرد و تر است.
3- مزاج زمان در شبانه روز:
صبح، گرم و تر است. ظهر، گرم و خشک است. عصر، سرد و خشک است و شب، سرد و تر است.
4- مزاج خواب و بیداری:
خواب سرد است و بیداری گرم است به همین دلیل کسانی که طبعشان سرد است و دارای مزاج بلغم هستند هر چه بیشتر می خوابند طبعشان سرد تر و مزاجشان بلغمی تر می شود. اینگونه افراد باید برای معتدل شدن، کمتر بخوابند.
5- مزاج مکانها:
مکانهای معنوی گرم و انرژی زا هستند و مکانهای منفی، سرد و انرژی زدا هستند لذا کسانی که به مسجد و محفل اهلبیت می روند همیشه با نشاط و پر انرژی هستند اما کسانی که به مجالس لهو و لعب و مجلس اهل فسق و فجور می روند دچار افسردگی و سردی می شوند.
مناطق جغرافیایی هم با توجه به میزان گرمی یا سردی و میزان رطوبت و خشکی در آن مناطق، دارای مزاج های گم و تر یا گرم و خشک یا سرد و تر یا سرد و خشک و یا مناطقی نسبتاً معتدل می شوند. مزاج مناطق جغرافیایی از آن جهت اهمیت دارد که مسکن و کاشانه خود را باید متناسب با آن مناطق بسازیم تا از سردی و گرمی که در مسکن ایجاد می کنیمدچار مشکل نشویم. مثلا در مناطق سرد و تر استفاده از گچ سفید در پوشش داخلی منازل یا رنگهای سرد باعث زیاد شدن سردی و افزایش بلغم می شود اما استفاده از کاه گِل در پوشش این خانه ها و یا استفاده از رنگهای گرم باعث معتدل شدن محیط می شود.
6- مزاج مزه ها:
مزه شیرین، گرم و تر است. تند، گرم و خشک است. شور، گرم و خشک است. تلخ گرم و خشک است. ترش، سرد و تر است. گس، سرد و تر است و بی مزه، معتدل و کمی سرد و تر است.
7- مزاج رنگها:
طیفهای رنگ به ترتیب قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی، و بنفش هستند
رنگها از قرمز تا سبز، گرم هستند و از آبی تا بنفش، سرد هستند. رنگهای سفید و سیاه هم سرد هستند اما سیاه، سرد و خشک است و سفید سرد و تر است. به همین خاطر است که اولیای الهی غالبا رنگهای سبز و آبی را که نزدیک به اعتدال هستند توصیه می کردند و نگاه به آسمان و فضای سبز را آرام بخش توصیف می کردند.
8- مزاج بوها و عطرها:
با استشمام هر بو و عطری در انسان حالت گرمی یا سردی پدید می آید که انرژی را کم یا زیاد می کند. عطر و بوی گلها، تابع مزاج آنهاست یعنی مثلاً گُلی که گرم و تر است عطر آن هم گرم و تر است اما بوهای متعفّن و بوهای شیمیایی هم معمولاً مزاجی سرد و خشک یا سرد و تر دارند و یا نهایتاً اینچنین اند که در ابتدا گرم هستند اما با گذشت اندک زمانی به سردی می کشانند که به این حالت، گرم اول و سرد آخر می گویند. لذا ادکلن ها که همان عطرهای شیمیایی هستند اثرات بسیار زیانباری در شخص پدید می آورند. علاوه بر اینکه مواد شیمیایی در آنها باعث انواع سرطان و بیماریهای سخت خواهد شد.
9- مزاج گیاهان:
گیاهان هم با توجه به ایجاد حرارت و رطوبت یا رفع حرارت و رطوبت دارای انواع مزاج می شوند. بعضی از آنها گرم و تر هستند بعضی، گرم و خشک؛ بعضی، سرد و تر هستند؛ بعضی، سرد و خشک و بعضی هم نسبتاً معتدل هستند.
10- مزاج حیوانات:
حیوانات هم مانند گیاهان دارای انواع مزاج هستند. مثلاً گوسفند و شتر و کبوتر و ... گرم و تر هستند و گاو و مرغ ماکیان و ماهی و ... سرد و تر هستند.
11- مزاج عمر:
از یک تا هفت سالگی، گرم و تر است. از هفت تا شانزده سالگی، گرم و تر است اما تری آن، روز به روز کمتر شده و به همین دلیل گرمی بیشتر می شود. از شانزده تا سی سالگی، گرمی و تری کمتر می شود. از سی تا شصت سالگی، به طرف سردی و خشکی می رود و از شصت سالگی به بعد سردی بیشتر می شود. سردی کامل مساوی است با مرگ.
12- مزاج جنس:
جنس مذکر، گرم است و جنس مونث، سرد است. این فقط در انسان نیست بلکه در سایر مخلوقات هم هست. مثلاً شتر حیوانی گرم است اما جنس ماده آن از جنس نر آن، گرمی کمتری دارد.
13- مزاج اعضا:
قلب، گرم و خشک است. استخوان سرد و خشک؛ کبد گرم و تر؛ گوشت گرم و تر؛ پوست نزدیک به اعتدال ( مخصوصا پوست نوک انگشتان )؛ مغز سرد و تر؛ چربی سرد و تر؛مو سرد و خشک؛ شریان گرم و تر؛ شش گرم و تر؛ عصب حرکتی و حسی سرد و خشک، کلیه گرم و تر.
14- مزاج صداها:
صداهای صنعتی، آلوده بوده و سرد هستند و باعث انواع بیماری می شوند. صداهای طبیعی هم برخی گرم و برخی سرد هستند. مثلاً صداهای مهیب و ترسناک در طبیعت، سرد هستند مثل صدای سیل و زلزله و رعد و برق و... به همین دلیل است که در اسلام بعد از این حوادث، نماز آیات واجب شده تا با گرمای نماز و یاد خدا، آرامش به انسان برگردد. صداهای آرام طبیعت، گرم و انرژی بخش هستند صدای آبشار، وزش نسیم در لابلای برگ درختان، صدای پرندگان خوش صدا و خروس سحری همگی گرم هستند. صدای عالم ربانی، خواندن قرآن و ادعیه و زیارات، زمزمه های جمعی، گرم هستند. صدای موسیقی حلال، گرم است و صدای موسیقی حرام (غنا) سرد است. البته گاهی غنا اولش گرم است و آخرش به شدت سرد می شود مثل اغلب آهنگهای غربی همچون پاپ و رپ و متال و .... . صدای تنبور و دف و نی گرم هستند و صدای گیتار و چنگ و ... سرد هستند. صداهای بم، گرم و صداهای زیر، سرد هستند. یکی از علتهای حرام بودن صدای آواز زن این است که انسان را به سردی می کشاند.
15- مزاج رفتارها و روحیات:
رفتارها هم مزاج های متفاوتی دارند که می توانند گرمی بخش یا سردی بخش باشند. روحیات و رفتارهای الهی و مثبت، اثر گرمی بخش دارند و روحیات و رفتارهای غیر الهی و منفی، اثر سردی بخش دارند. تواضع، توکل، توسل، تعاون، صمیمیت، أخوت، شجاعت، عفت، محبت، صله رحم، گذشت، ایثار، حسن ظن، انفاق، صدقه، حسن ظن به مومن، یتیم نوازی، فقیرنوازی، مواسات با برادران دینی، صداقت، سخاوت، ایمان، صبر، شکر، اخلاص، خیرخواهی و ... گرم هستند. تکبر، حسادت، حرص، شحّ، عداوت، کینه، ترس، نفرت، قطع رحم، بغض، سوء ظن به مومن، بی تفاوتی نسبت به یتیم و فقیر، منفعت طلبی، نفاق، بخل، کفران، جزع و بی تابی، خیانت، سخن چینی، ریا، بدخواهی، و ... همگی سردی بخش هستند.
16- مزاج اتفاقات و برخوردها:
دیدن صحنه های وحشتناک سردی می آورد. دیدن عالم دینی گرمی می آورد. مشاهده ایثار و شهادت و .. انرژی زا و گرمی بخش هستند لذا می بینیم با آمدن کاروان شهدا به مردم یک انرژی و گرما تزریق می شود.
17- مزاج بیماریها:
بیماریها هم برخی گرم و تر، برخی گرم و خشک، برخی سرد و تر و برخی سرد و خشک هستند. و برای هر کدام باید دوای مناسب استفاده شود. مثلاً درد سر، انواعی دارد برخی از آنها سرد و برخی گرم هستند لذا برای درد سر گرم باید از داروهای سرد استفاده شود و اگر از داروهای گرم استفاده شود نه تنها درد کمتر نمی شود بلکه شدت هم می یابد.
18- مزاج انسان:
در بدن انسان چهار ماده تولید می شود که با آنها رشد و بازسازی اعضا انجام می شود. این مواد صفرا (تلخه)، دم (خون گلی)، سودا (درد) و بلغم (خون سفید) نام دارند که به آنها اخلاط اربعه گویند.
خلط صفرا، از آتش است و گرم و خشک است. دم از هواست و گرم و تر است. بلغم از آب است و سرد و تر است و سودا از خاک است و سرد و خشک است.
باید این خلطها در بدن انسان متناسب و متعادل باشند تا مزاج شخص معتدل باشد و اگر یکی از اینها در بدن کم شود و یا بر دیگر اخلاط غلبه کند مزاج شخص از اعتدال خارج شده و دچار بیماریها می گردد. هرگاه یکی از این اخلاط غلبه پیدا کند نشانه هایی دارد و باید متناسب با آن چیزهایی استفاده کرد که مزاج به اعتدال باز گردد. سلامتی به معنای همین حفظ تعادل است و اگر کسی از تعادل خارج شود بیمار است و درمان به معنای ایجاد تعادل است. کسی که دم در او غلبه پیدا کند دموی است. کسی که صفرا در او غلبه پیدا کند صفراوی است. کسی که بلغم در او غلبه پیدا کند بلغمی است و کسی که سودا در او غلبه پیدا کند سوداوی است. گاهی برای عده ای اخلاط در هم می ریزد و چندین خلط با هم به صورت در هم غلبه پیدا می کنند که این حالت، بیماریها را بیشتر و شدیدتر می کند.
باید توجه داشت که برای حفظ تعادل و تقویت این حالت و یا در صورتی که انحراف مزاج پدید آمده و می خواهیم ایجاد تعادل کنیم باید شرایطی رعایت شود
1- توجه به جسم و روح به طور توأمان و استفاده از ادویه و ادعیه با هم. زیرا جسم و روح در یکدیگر تأثیر متقابل دارند لذا در طب اسلامی بر خلاف سایر طبها ( شرقی و غربی، رومی و یونانی و ایرانی و هندی و ...) به بیمار علاوه بر دوا، دعا هم می دهند تا جسم و روح هر دو به تناسب و اعتدال برسند.
2- رعایت پرهیز قبل از دوا: در طب اسلامی پرهیز بسیار مهمتر از دواست و چه بسا گاهی پرهیز به تنهایی شخص را به اعتدال می رساند و دیگر نوبت به دوا نمی رسد. زیرا غالبا انحراف مزاج از ناپرهیزی پدید می آید و اگر پرهیزها رعایت شود اعتدال باز خواهد گشت.
3- استفاده از غذا و دواهای طبیعی و حلال: زیرا غذا و دوای شیمیایی یا حرام خودشان باعث ایجاد بیماری هستند نه درمان.
4- رعایت قواعد تعدیل مزاج:
الف) برای حفظ سلامتی باید در بدن اخلاط را متعادل نگه داشت یعنی برای نگه داری آنها باید اخلاط را تقویت کرد و برای این کار باید از مثل، استفاده کرد یعنی باید از غذاهایی که طبعشان مثل طبع بدن است استفاده کرد. مثلاً برای نگه داشتن گرمی و تری باید از غذاهای گرم و تر استفاده کرد
ب) برای درمان باید از ضد استفاده کرد یعنی باید از غذاهایی که طبعشان ضد طبع بدن است استفاده کرد. مثلاً برای از بین بردن گرمی و تری باید از سردی و خشکی استفاده کرد.
[ سه شنبه 92/9/26 ] [ 2:4 عصر ] [ فتیان ]
